12-to PLANSZOWĄ WYSTAWĘ o KONSTYTUCJI (90 x 60 cm oraz w formacie A3) MAM W KILKU EGZEMPLARZACH, SĄ DO WYPOŻYCZENIA
Plansze wypożyczane są bezpłatnie. Adresat do którego trafiają ponosi koszty przesyłki. Jest też zobowiązany do poinformowania Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy o ekspozycji wystawy. W.K.
Konstytucja 3 Maja
Wśród dokumentów państwowych niektóre, z różnych względów, mają znaczenie szczególne.
Z całą pewnością należą do nich pierwodruki Konstytucji 3 Maja. Przede wszystkim zaś te egzemplarze które mają rangę jej oficjalnego dokumentu. 
15 kwietnia 2015 roku zostały wpisane do Dziedzictwa Europejskiego, wiedza o zachowanych drukowanych egzemplarzach nie jest popularyzowana a druki te są nisko cenione. Piszę o tym na tych stronach.
20 maja 2020 roku wniesiono projekt uchwały Sejmu RP w sprawie ustanowienia roku 2021 Rokiem Konstytucji 3 Maja. 27 listopada podjęto uchwałę (druk 381).
Głosowało 451 posłów. Za – 446. Przeciw – 1. Wstrzymało się – 4. Nie głosowało – 9.
Prof. Tomasz Nałęcz (jak podają: historyk i polityk) w Gazecie Wyborczej z 29 stycznia (w felietonie Ale historia) uchwałę tą określa jako „dziwaczną” pisząc dalej „[…] I tak znajduje się ona w centrum uwagi […]. Po co więc posłom ta nadgorliwość w fetowaniu konstytucji majowej?”
Uważam, iż niewielu wie za co naprawdę Ustawę Rządową trzeba cenić.
Cenione są jej oryginały – rękopisy, ale już o oficjalnych dokumentach, którymi są Jej pierwodruki [z podpisem i pieczęcią] nie, nie wszystko co możliwe o ich wiemy. Współcześni historycy mało się tym interesują.
Pytałem – Czy ustanowiony rok 2021 Rokiem Konstytucji 3 Maja coś zmieni? – Nic nie zmienił !
„[…] była pierwszą w Europie, drugą na świecie.”
JEST TO TYPOWY STEREOTYP – POLEMIZUJĘ Z TYM POGLĄDEM.
Wielkość Konstytucji 1791 roku na czym innym polega.
Czytaj o tym na stronie JAKĄ ONA BYŁA oraz teksty prof. Michała Zwierzykowskiego i moją laudację wypowiedziane podczas wernisażu trwającej od 3 maja do 2 X 2016 wystawy w Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy (linki na stronie WYSTAWY)
Nie jest to dokument tak efektowny jak też niezwykle ważny a jednocześnie przepiękny rękopiśmienny pergamin z zawieszonymi ponad dwustu pieczęciami sygnatariuszy – akt Konfederacji Warszawskiej z 28 stycznia roku 1573, też będący Konstytucją – a raczej jej zapowiedzią – uchwalonych 20 maja, Artykułów Henrykowskich.
Konstytucję 3 Maja uchwalała jedna warstwa społeczna – od dawna rządząca wówczas szlachta. Jest to chyba jedyny w dziejach światowego parlamentaryzmu przypadek gdy od dawna klasa rządząca sama, dobrowolnie, potrafiła bez rozlewu krwi ograniczyć swoje prawa znajdując jednocześnie kompromis możliwy do przyjęcia przez prawie wszystkie swe odłamy.
Uchwalili ją zgodnie przedstawiciele dwu stronnictw politycznych, królewskiego i Potockich, które widziały zdecydowanie inaczej rozwiązania ustrojowe, zabiegając o to by omamieni bądź opłacani przez zaborców nie mogli temu przeszkodzić. Znalazło to wyraz w preambule, tu jej fragment, cała (tak jak i obszerne fragmenty Deklaracji Stanów Zgromadzonych, uchwalonych 3. bądź 5. maja – toczą się o to spory) zacytowana jest niżej: „ …mimo przeszkód, które w nas namiętności sprawować mogą, dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolności, dla ocalenia ojczyzny naszej i jej granic, z największą stałością ducha niniejszą Konstytucję uchwalamy ..:
Stwarzała podstawę do dalszych reform. Dała Polsce i Litwie nadzieję i szansę przekształcenia się w państwo sprawiedliwe, silne i rządne – nowoczesne państwo – Rzeczpospolitą wszystkich ludzi i narodów w jej granicach żyjących. Państwo scentralizowane a zarazem demokratyczne.
Jednocześnie „Zapobiegając gwałtownym , i częstym odmianom Konstytucyi Narodowey , z drugiey , uznaiąc potrzebę wydoskonalenia onej po doświadczeniu iey skutków … co lat Dwadzieścia pięć naznaczamy … Seym Konstytucyjny Extra – Ordynaryiny”
I to było i jest ważne a nie to, którą z kolei była. Pierwszą w Europie czy drugą, a może trzecią czy czwartą ?
Szwedzkie, liczyć czy nie liczyć ?
Angielska – powstawała przez stulecia, a z którą porównuje ją kalendarzyk z roku 1792 ?
Spisana, ale niewydrukowana Konstytucja Bednarska – Pacta et Constitutiotnes legum libertatumqe Exerciutus Zaporoviensis – Pakty i konstytucje praw i wolności wojska zaporowskiego, napisana po łacinie (3 egz. w Szwecji) oraz rusku (egz. w Moskwie) przez Hetmana Zaporowskiego Filipa Orlika w 1710 r. – uznawana przez niektórych za pierwszą konstytutcję Ukrainy, a nawet Europy ?
A Artykuły Henrykowskie – z której hetman Orlik ponoć brał przykład ?
A Korsykańska z roku 1755 obowiązująca przez kilkanaście lat – do podboju Korsyki przez Francję a przyznająca prawa wyborcze niektórym kobietom?
Rzeczywiście w czasie ustanawiania 3 maja 1791 r. Ustawy Rządowej nie było w Europie aktualnie obowiązującego, wydrukowanego, prawa [teraz zwanego Konstytucją] regulującego organizację dużego państwa, wprowadzającego trójpodział władzy na ustawodawczą, sądowniczą i wykonawczą, uchwalonego przez parlament – przedstawicieli wybranych ze społeczeństwa [a w zasadzie jego części]. Lecz licytowanie przy jej rocznicach, którą była, powtarzaniem „pierwszą w Europie” jest odwracaniem uwagi od tego JAKĄ ONA BYŁA.
Zdobyła powszechne w Rzeczypospolitej uznanie, nie tylko sejmującej szlachty. Oponentami byli nieliczni zdrajcy albo ci co wierzyli w dobrodziejstwo Katarzyny II. W Katarzynę wierzył i król – niewątpliwie jeden z twórców Konstytucji. Powiadają, że byłby znakomitym ministrem kultury – to prawda. Nie był jednak wodzem, takiego zabrakło na czele Państwa. Byli tacy – nie było im jednak dane kierować Rzeczpospolitą. Zabrakło też woli płacenia podatków – by stworzyć i uzbroić silną armię. Polska upadła. Konstytucja 3 Maja została swoistym testamentem Rzeczpospolitej, który obrastając legendą stał się mitem założycielskim odradzającego się Państwa Polskiego. Myśl polityczna Sejmu Wielkiego przetrwała. Mimo licznych represji. Legenda Konstytucji pomagała odzyskać byt Polsce.
Wszystkie wydania z okresu jej obowiązywania są niezwykle ważne , a było ich kilkanaście. Tak było w roku 1791, tak było po jej obaleniu, tak było gdy Polska nie istniała. Szczególnie to było widoczne w czas walki, w czas odzyskiwania niepodległości. .
Ustawa Rządowa, edycje w I Rzeczpospolitej w j. polskim.
1-3. Pierwodruki, Actum in Curia … edycje powstałe 5 maja 1791 z formułami początkową i końcową służącymi do oblaty – 3 nieco różniące się wersje. 4 k. 19 x 31-33 cm, z Deklaracją Stanów Zgromadzonych, zidentyfikowane 24 egz., w tym 7 z odręcznymi poprawkami, suchą pieczęcią i podpisanych. E. twierdzi, iż wydawcą był Gröll. Wydania 3-kartkowego o jakim E. (oraz J. Kowecki) wspominają nie udało się odnaleźć.
Edycje z oznaczeniem wydawców.
4. USTAWA RZĄDOWA. PRAWO UCHWALONE. Dnia 3. Maia, Roku 1791. w Warszawie, w Drukarni Uprzywileiowaney M. GRÖLLA, … [Bez Deklaracji] 32 s. 8⁰ (15 + cm)
5.
jw. [z Deklaracją] 36 s. Na k. tytułowych punta (dwa amorki przy owalnej tablicy). Różne warianty, nieco różniące się. Też edycja z innymi ustawami uchwalonymi do końca czerwca, osobna paginacja poszczególnych ustaw
6. USTAWA RZĄDOWA. PRAWO UCHWALONE. Dnia 3. Maia, Roku 1791. w Warszawie, u P. Dufour Konsyl : Nadw: J. K. Mci i … [z Delaracyą, s. 29-32. , oraz innymi ustawami uchwalonymi do D. 26 Czerwca] 318, [2] s. 16 cm. Na k. tyt. punta (dwa amorki podające sobie wieniec)
7. GAZETA WARSZAWSKA. Numer 38 We SRODĘ DNIA 11 MAJA ROKU 1791 oraz suplement. [W przeszłey Gazecie położyliśmy tylko treść Nowey Konstytucyi Rządowey, dnia 3. Maia na Seymie terażnieyszym uchwloney: która gdy iuż podana dnia 5. tegoż bieżącego Miesiąca do Aktów tuteyszych pod Tytułem Ustawa Rządowa , kładziemy ią tu co do słowa dla wiadomości powszechney] : Ustawa Rządowa (z Deklaracją). 21 cm.
8. GAZETA NARODOWA Y OBCA. Ustawa Rządowa w nr. od 38 z 11 maja (s. 154) do nr. 45 z 4 czerwca (s. 182). Bez Deklaracji. 32 cm.
9. PAMIĘTNIK HISTORYCZNO – POLITYCZNO EKONOMICZNY. Roku 10-tego. Część V. May 1791. Ustawa Rządowa. Bez Deklaracji …, s. 393- 423, Uwagi względem nowey Konstytucyi Narodowey , dnia 3. Maia ustanowioney, s. 423-432. 15 cm.
10. KALENDZRZYK NAODOWY Y OBCY NA ROK PAŃSKI 1972. w Warszawie, w Drukarni Uprzywileiowney Piotra Zawadzkiego. 13 cm, 356, [4] s., Ustawa Rządowa i Deklaracja Stanów … s. 31-58, dalej kolejne uchwalane prawa.
11. PRAWO POLITYCZNE NARODU POLSKIEGO Czyli UKŁAD RZĄDU RZECZYPOSPOLITEY. XIEGA I. w LUBLINIE 1792. w Drukarni J.K.Mci XX Trynitarzów. 16,5 cm, 290, [7] s. Ustawa Rządowa i Deklaracja …, dalej kolejne uchwalane prawa.
Edycje bez podania czasu i miejsca wydania
12. PRAWO UCHWALONE / Dnia 3 Maja R. 1791. / USTAWA RĄDOWA. Ustawa Rządowa pomiędzy podwójnymi , 4 x , przerywanymi liniami, wewnętrzne cieńsze. J. Kowecki przypuszcza, iż była to edycja Grölla – najwcześniejsze (po za tymi z formułami oblaty) wydanie Konstytucji anonsowane już 14 V w Gazecie Warszawskiej. 32 s. 8⁰. Bez Deklaracji. Paginacja środkowa, górna w nawiasach, na s. 17-22, 24-32 odwrócona )( , kustosze : A2 – u Na, B – fi, B2 – ż pr. Na końcu 24 mm poziomy ozdobnik. BNPolona: SD XVIII 1.4299 ; adl SD XVIII 1.54
13. Egz. wym. przez J. Koweckiego (wyd. 1. s. 61) Analogiczna k. tyt. … z takimiż kreskami … złożona jest jednak inną czcionką … (kustosze) A2 -zenie, B-si, B2-cz El, B5-oma (BUW 4.18.8.147) Też paginacja górna, środkowa w nawiasach ale w prawidłową stronę, jako łącznik użyta litera „y”, w egz. opisanym wyżej „i”. Na końcu podwójna 15 mm linia.
W czasie stanu wojennego wydaliśmy reprint (sitodruk) broszury Juliana Ursyna Niemcewicza Forma prawdziwego wolnego Rządu przez Kanfederacyą Targowicką ułożona, druga część – str. 16-32 to autentyczny tekst Ustawy Rządowej. Z edycji do tej pory niezidentyfikowanej. Egz. pochodził ze zbiorów Jana Strausa. Otrzymałem potwierdzenie, z Gabinetu Starych Druków BUW, że jest on z edycji opisanej wyżej przez dr. Jerzego Koweckiego. Jest to jedyne wydanie Konstytucji 3 Maja , najprawdopodobnie z okresu jej obowiązywania do którego skanów (jeszcze) nie dotarłem. A reprint został wydany przez podziemne wydawnictwo Nadzieja z mojej inspiracji. Jego prawie cały nakład wpadł w ręce bezpieki. Podczas procesu na rozprawie prowadzonej przez [nomen omen] sędziego Eugeniusza Kołtuniaka, który w uzasadnieniu wyroku skazującego stwierdził, iż znajomość Konstytucji 3 Maja nikomu nie jest potrzebna, a w ogóle to po co robotnicy mają uczyć się historii… Drukarze i kolporterzy – Małgorzata Dodacka [obecnie Oporska], Piotr Oporski i Piotr Wysocki przesiedzieli 9. miesięcy. Właśnie, po co ktokolwiek ma się uczyć historii? Mam nadzieję, iż ta strona i wystawy dają wystarczającą odpowiedź na to pytanie.
14. USTAWA RZADOWA / dnia 3go Maia 1791 uchwalona / W IMIE BOGA, W TOYCY S. JEDYNEGO. Tekst na tej s. do słów , „dla ocalenia
Oyczyzny”. 18 [i.e. 20] s. 8⁰. (18 cm). Bez Deklaracji. SDXVIII.2.3914 ; w IBL XVIII.1.1335 – egz. z ręcznie dopisaną Deklaracją stanów zgromadzonych)
15. USTAWA RZĄDOWA . / ozdobny wężyk złożony z 12. poziomych elementów / PRAWO UCHWALONE./ Dnia 3. Maia Roku 1791. 40 s. [s. 28-31 – Deklaracja Stanów … ; 32-40 – UNIWERSAŁ Marszałków Seymowego i Konfederacyi Oboyga Narodow … (dnia 7 Miesiąca Maia 1791. Roku.) , finalik z wazonem. 8⁰. SD XVIII.1.3041 adl
16. PRAWO UCHWALONE /Dnia 3. Maia 
Roku1791. / wężyk z 5. elementów – nawias leżąca klamra / USTAWA RZĄDOWA / W IMIE BOGA W TROYCY SWIĘTEJ / JEDYNEGO / STANISŁAW AUGUST – dalej tekst do słów : „na wdzięczność współcze-”. z Deklaracją, na końcu duży finalik. 22 s. 12⁰. W kat. aukcji w 2020 pisano, iż jedno z pierwszych wydań, zaś J. Kowecki : (być może jest to wydanie nieco późniejsze, po 1791 r. … ). SD XVIII.1.1733 adl
17. USTAWA RZĄDOWA. / ozdobny przerywnik z lit. w po środku / PRAWO UCHWALONE. / w
Warszawie Dnia 3. Maja, / Roku 1791. Bez Deklaracji, 32 s. 8⁰. Paginacja górna, zewnętrzna, , pośrodku podwójna 18 mm listwa, 2,5 cm listwa na końcu. W kat. aukcji w 2022 pisano, iż jedno z pierwszych wydań, zaś J. Kowecki : (Zdaniem Józefa Szczepańca wypuściła ją drukarnia Jana Maja w Krakowie nie wcześniej niż w kwietniu 1792 r. ale przed zwycięstwem Targowicy. SD XVIII 1.6217 adl
Po upadku Konstytucji
18. – 18a. O ustanowieniu i upadku Konstytucyi Polskiej. W Metz 1793 [właściwie Lipsk lub Kraków] [Hugo Kołłątaj , Ignacy Potocki , Franciszek Ksawery Dmochowski] Cz. I i II. 244 s.v, [3] k, 308 s. Kolejna edycja Lwów 1793 [właściwie Warszawa 1794]
***********************************************
Na następnej stronie przedstawiamy pierwodruki Konstytucji 3 Maja, stan wiedzy o nich. Porównuję znikome zainteresowanie nimi historyków u nas w porównaniu z dostępnymi informacjami o Deklaracji Niepodległości i Konstytucji USA, samą Konstytucją zajmując się w mniejszym stopniu, uważając, iż jest dość dużo źródeł gdzie informacje o niej można znaleźć.
Siłą rzeczy w katalogach z wystaw jest sporo informacji i mego zdania zarówno o Ustawie Rządowej – tak nazywała się Konstytucja 3 Maja – jak i o drukach i innych eksponatach jej towarzyszących. W katalogach są opisy pokazywanych na wystawach druków z polemiką prowadzona zarówno przed jak i po jej uchwaleniu, jak i dokumenty związane z Targowicą. Jestem gorącym zwolennikiem szerokiego udostępniania tych artefaktów a zachowane do tej pory dokumenty Ustawy Rządowej uważam za relikwie narodowe.
Udało mi się doprowadzić do kilku wystaw i pokazów, zawsze towarzyszyły im katalogi. Są one na tej stronie (WYSTAWY) tak jak i trochę zdjęć z wystaw. Każda z tych wystaw była inna, tworzyli ją muzealnicy, bibliotekarze, bibliofile – z moja pomocą. Ale zawsze centralnym punktem każdej z nich jest pierwodruk Ustawy Rządowej, wydrukowany z formułami oblaty świadczącymi o wpisaniu go do ksiąg miejskich, z sucha pieczęcią Adama Skulskiego i jago podpisem – oficjalny dokument Konstytucji 3 Maja. Obok drugie odbicie, powstałe zaledwie w kilka godzin później. Towarzyszą im flagi litewska i polska, było to bowiem dzieło obojga narodów, które Konstytucja ta cementowała.
Jest też apel do Muzealników by częściej tworzyli takie wystawy – ja służę swoimi zbiorami, pomocą jak i kontaktami z innymi posiadaczami eksponatów.
Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy opracowało kilka wystaw planszowych: o rotmistrzu Witoldzie Pileckim, o Józefie Wybickim oraz o Konstytucji 3 Maja, wystawy te są do wypożyczenia. Szczegóły dalej.
Zawarte w katalogach cytaty i tytuły eksponowanych obiektów często mają oryginalną pisownię i interpunkcję. Zachowaliśmy również tradycyjny zapis Konstytucja 3 Maja za nestorem polskich historyków ustroju i prawa prof. Juliuszem Bardachem autorem wprowadzenia naukowego do wydania Konstytucji 3 Maja 1791, Wydawnictwo Sejmowe 2011.
Zastosowaliśmy też dużą literę „M” w określeniu Konstytucji w tych tekstach, w których pierwotnie, zgodnie z obowiązującymi zasadami ortografii była ona literą małą.
Preambuła Konstytucji 3 Maja
Ustawa Rządowa.
W IMIĘ BOGA, W TRÓJCY ŚWIĘTEJ JEDYNEGO
STANISŁAW AUGUST z Bożej Łaski, i Woli Narodu KRÓL Polski, Wielki Xiąże Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmudzki, Kijowski, Wołyński, Podolski, Podlaski, Inflancki, Smoleński, Siewierski, i Czernichowski, Wraz z STANAMI Skonfederowanymi w liczbie podwójnej Naród Polski reprezentującymi
Uznając, iż los Nasz wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia Konstytucji Narodowej jedynie zawisł, długim doświadczeniem poznawszy zadawnione rządu naszego wady, a chcąc korzystać z pory, w jakiej się Europa znajduje, i z tej dogorywającej chwili, która nas samych sobie wróciła, wolni od hańbiących obcej przemocy nakazów, ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą egzystencję polityczną, niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu, którego los w ręce nasze jest powierzony, chcąc oraz na błogosławieństwo, na wdzięczność współczesnych i przyszłych pokoleń zasłużyć, mimo przeszkód, które w nas namiętności sprawować mogą, dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolności, dla ocalenia ojczyzny naszej i jej granic, z największą stałością ducha niniejszą Konstytucję uchwalamy i tę całkowicie za świętą, za niewzruszoną deklarujemy, dopóki by naród w czasie prawem przepisanym wyrażoną wolą swoją nie uznał potrzeby odmienienia w niej jakiego Artykułu. Do której to Konstytucji dalsze Ustawy Sejmu teraźniejszego, we wszystkim stosować się mają.
[…]
Sub eodem Actu (z tym aktem)
Deklaracja Stanów Zgromadzonych
[Oblatowana jednocześnie z Ustawą
Rządową, uchwalona 3 czy 5 [?]1 maja]
]
Wszystkie Prawa dawne i teraźniejsze, przeciwne niniejszej Konstytucji, lub któremukolwiek jej Artykułowi, znosimy; a opisy szczególne do Artykułów i każdej Materii w niniejszej Konstytucji zamkniętych potrzebne, jako dokładniej wyszczególniające obowiązki i układ Rządu, za część składającą tej Konstytucji deklarujemy. […]
BOGU i Ojczyźnie uroczyście przysięgamy na posłuszeństwo, na obronę wszystkimi ludzkimi siłami tej całej Konstytucji, i takową przysięgę za Hasło rzetelnej miłości dając, wykonanie onej nakazujemy natychmiast […] Wyznaczenie Nabożeństwa w jednym Dniu po wszystkich w całym Kraju Kościołach, […] na podziękowanie BOGU za zdarzoną chwilę pomyślną wydobycia Polski z pod przemocy obcej i nieładu Domowego, za przywrócenie Rządu, który najskuteczniej Wolność Naszą prawdziwą, i Całość Polski zabezpieczyć może, za postawienie tym sposobem Ojczyzny Naszej, na stopniu mogącym prawdziwą w oczach Europy zyskać jej Konsyderację, […], naznaczając dzień świętego Stanisława […] za uroczysty w Roku, który My i Potomkowie Nasi obchodzić będziemy, za Dzień poświęcony Najwyższej Opatrzności, po którym Ojczyzna śmiało i bezpiecznie po tylu nieszczęściach odetchnąć może. […]; aby zaś potomne wieki tym silniej czuć mogły, iż Dzieło tak pożądane pomimo największe trudności i przeszkody, za pomocą Najwyższego losami Narodów Rządzący do skutku przywodząc, nie utraciliśmy tej szczęśliwej dla ocalenia Narodu pory, uchwalamy, na tę pamiątkę Kościół ex voto wszystkich Stanów był wystawiony, i najwyższej Opatrzności poświęcony.
Uczyniwszy zadość radości powszechnej, dajemy pilne oko na ubezpieczenie tej Konstytucji, stanowiąc: iż ktobykolwiek śmiał być przeciwnym niniejszej Konstytucji, lub targać się na jej zepsucie, albo wzruszał spokojność dobrego, i szczęśliwym być zaczynającego Narodu przez zasiewanie nieufności, przewrotne tłumaczenie Konstytucji, a tym bardziej przez formowanie w Kraju rokoszu, czyli Konfederacji onej przodkował, lub jakowym sposobem do tego dokładał się; ten za Nieprzyjaciela Ojczyzny, za Jej Zdrajcę, za Buntownika uznany, najsurowszymi Karami natychmiast przez Sąd Sejmowy ukarany będzie. […].
Przypisy:
1 patrz: Anna Grześkowiak-Krwawicz – Deklaracja Stanów Zgromadzonych z 5 czy z 3 maja 1791 roku? [w:] Kwartalnik Historyczny, nr 1, 1992, s. 105-111. [wersja pdf]
Dr. Jerzy Kowecki (w eseju „Król z narodem” . Stanisław August na Sejmie Czteroletnim) stawia tezę, że Deklaracja była odczytana i uchwalona 5-go.
