Kalendarzyk Narodowy i Obcy na Rok Pański 1792, przed podaniem tekstu Ustawy Rządowej tak o niej pisze, cytując Edmunda Burke’a (1729-1797) – Irlandczyka, filozofa, czołowego parlamentarzysty z partii Wigów w Wielkiej Brytanii – twórcy nowoczesnego konserwatyzmu
Zaś Karol Marks [1818 – 1883] – liberalny internacjonalistyczny rewolucjonista, propagujący idee proletariackiego socjalizmu – komunista – współtwórca socjalizmu naukowego w Przyczynki do historii kwestii polskiej [za: rękopisy z lat 1863-1864 ; KiW, W-wa, 1971, s. 153] tak pisze o Konstytucji 3 Maja :
„Konstytucja utrzymywała wprawdzie przywileje szlacheckie i nie wyzwoliła chłopów, ale zapewniła im opiekę prawa i torowała drogę do emancypacji przez dobrowolne umowy chłopów z dziedzicami. Ludność miejską zaliczyła do kręgu obywateli posiadających równouprawnienie polityczne i usankcjonowała notoryczną w Polsce wolność druku i swobodę wyznaniową, pogwałconą najpierw wskutek oddziaływania austriackiego, a później rosyjskiego. Przy wszystkich swoich brakach konstytucja ta widnieje na tle rosyjsko-prusko-austriackiej barbarii jako jedyne dzieło wolnościowe, które kiedykolwiek Europa Wschodnia samodzielnie stworzyła. I wyszła ona wyłącznie z klasy uprzywilejowanej, ze szlachty. Historia świata nie zna innego przykładu podobnej szlachetności szlachty.”
Kalendarzyk Polityczny na rok przestępny 1792. w Warszawie w części końcowej, na 16. kartkach porównując „CZTERY PRZEDNIEYSZE KONSTYTUCYE NARODOW WOLNYCH” zaczyna od konstytucji angielskiej [której według podkreślających kolejność ich uchwalania chyba nie było]. Licytowanie przy jej rocznicach, którą była, jest mydleniem oczu, jest odwracaniem uwagi od tego JAKĄ ONA BYŁA.
[Odsyłam również do art. prof. Michała Zwierzykowskiego i moich wypowiedzi podczas wernisażu wystawy w Dobrzycy (linki na stronie WYSTAWY)]
Podaję całe porównanie tych konstytucji z tego właśnie kalendarzyka:
Trudno nie przyznać, że dopiero od trzeciego maja zaczęła mieć Polska porządną Konstytucję. O jej dobroci kto chce gruntownie sądzić, niech sądzi z porównania. Stosowanie Konstytucji naszej do Rządu Aten, Sparty, Rzymu, do rządów dzisiejszych Genui, i innych drobnych Rzeczypospolitych, byłoby bardzo mylne, bo inny jest rząd dla jednego Miasta inny dla Wielkiego Narodu. Stosujmy tedy Rządową Ustawę naszą, do rządu Wielkich a Wolnych Narodów. Tym końcem kładą się tu cztery Konstytucje. Angielska, która za wzór innym służyła, Amerykańska, która się z niej uformowała. Polska, która z obydwu korzystała, na koniec Francuska, która razem te trzy wzory miała.
I.
|
II.
|
III.
|
IV.
|
Prawa Ogólne Własność osobista, własność majątku zabezpieczona jest każdemu. Wolno mu podług upodobania swego, osoby, fortuny i przemysłu używać. Prawo fundamentalne (Habeas corpus), każdego przed osądzeniem, od imania i więzienia zasłania, ktokolwiek stanie na gruncie Angielskim, już tym samym jest wolnym. Król najmniejszej cząstki od Poddanych, z własności ich, wyciągnąć nie może. lecz powinien czekać , aż mu ją sami przez swoich Reprezentantów ofiarować będą. Wolność myślenia i drukowania zabezpieczona. Opieka Rządu i Prawa do wszelkich umów i związków między Obywatelami rozciąga się. Co sie tyczy Religii, lubo wolność wyznania jest pozwolona, nadto jednak surowości jest dla Katolików Rzymskich; w tej mierze |
Prawa Ogólne Wszyscy ludzie (mówi Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki) rodzą się zarówno wolni i niepodlegli, mają prawa od osób swych nieoddzielne, z których nigdy następców swoich ogołocić nie mogą. Takimi Prawami są: życie, wolność i wszystkie przymioty. które ma człowiek do nabycia i posiadania dóbr, jako też do szukania swojego szczęście i bezpieczeństwa. Wszelka powaga i władza ma początek od Narodu Magistratury i Urzędy są jego woli wykonawcami, i zawsze się ze swoich czynności Narodowi sprawić powinny. Rząd jest ustanowiony dla dobra wszystkich. Ze wszystkich rządów ten jest najlepszy, który najwięcej uszczęśliwia i zabezpiecza Naród. Skoro tych celów uchybia, większość Narodu ma prawo niezaprzeczone zniszczyć go, a inszy na jego miejsce postanowić. Nikt nie może mieć przywilejów szczególnych, chyba zasługi Rzplitey uczynione, lecz takie zaszczyty dziedzicznymi być nie mogą. Trzy władze; Prawodawcza, Wykonawcza, i Sądownicza powinny być oddzielone dla uniknienia przemocy i ucisku. Władze te przez nowy wybór często odmieniane być mają. Nikomu najmniejszej cząstki własności, nawet na rzecz publiczną, wziąć nie godzi. Zawieszenie exekucji Praw bez woli Reprezentantów Narodu, jest gwałtem przeciwko Prawom jego. Wolność drukowania jest podporą wolności publicznej. Religia, czyli cześć oddawana Stwórcy, powinna być skutkiem przekonania każdego. Nigdy do niej gwałt mieszać się nie powinien. Nikt zatem z przyczyny Wyznania swego prześladowanym być nie ma. Jest tylko jedna klasa Obywateli w Stanach Zjednoczonych Ameryki. |
Prawa Ogólne Wszelka Władza w społeczności ludzkiej początek bierze od Narodu. Dla utwierdzenia porządku i wolności trzy władze Rządu Polski składają: Władza Prawodawcza, Wykonawcza, i Sądownicza. Posłowie na Sejmikach obrani, są Reprezentantami całego Narodu. Zapobiegając częstym odmianom Konstytucji, a razem zaradzając jej wydoskonaleniu, czas do jej co lat 25 jest oznaczony. Żaden rząd bez dzielnej władzy exekucyjnej stać nie może. Szczęśliwość Narodów od Praw sprawiedliwych, Praw skutek od ich wykonania zależy. Władza Wykonawcza tam czynną będzie, gdzie Prawa dozwalają, gdzie potrzebują exeukucji. Naród winien jest sobie samemu obronę od napaści. Wszyscy obywatele są obrońcami swobód Narodowych. Naród winien Wojsku nagrodę, i poważanie za to, że się poświęca dla jego obrony. Wojsko powinno być tarczą Narodu. Zostając pod posłuszeństwem Władzy Wykonawczej, powinno wykonać przysięgę na wierność Narodowi, Królowi i na obronę Konstytucji. |
Prawa Ogólne Ludzie rodzą się wolnymi i równymi w prawach. Celem zgromadzenia Politycznego jest zachowanie praw Człowieka, jaki są: wolność własność, bezpieczeństwo. Początek wszelkiej Zwierzchności znajduje się w Narodzie. Prawo jest wyrażeniem woli Powszechnej, powinno być jednakowe dla wszystkich, bądź wdawaniu opieki, bądź w karaniu. Nikt nie może być więzionym, tylko w przypadkach oznaczonych przez Prawo. Każdy może wolnie mówić, pisać, drukować, pod odpowiedzią, za złe użycie tego Prawa. Dla utrzymania siły publicznej potrzebna jest składka; ta składka powinna być równie na wszystkich w proporcją ich majątków rozłożona. Nie masz żadnego Szlachectwa, żadnych Parów, żadnych różnic dziedzicznych. Francja dzieli się na 83 Departamenty. Obywatelami Francuskimi są ci, którzy we Francji z Ojca Francuza urodzili się, którzy we Francji z Ojca Cudzoziemca urodzili się, a mieszkanie we Francji założyli. Którzy za granicą z Ojca Francuza urodzili się, a do Francji powrócili, w niej osiedli, i przysięgę obywatelską wykonali; na koniec zrodzeni za granicą, a w jakimkolwiek stopniu od Francuza lub Francuski pochodzący, jeźli powrócą do Kraju i przysięgę wykonają. Władza Prawodawcza może Cudzoziemcowi nadać prawo naturalizacji. Tytuł obywatela Francuskiego utraca się przez naturalizację w innym Kraju, przez degradację, przez wyrok sądowy zaoczny, przez wpisanie sie do Zakonu, dowodów Szlachectwa wyciągającego. Naród Francuski zrzeka się wojen w celu zdobyczy, i nigdy sił swoich nie użyje przeciw wolności drugiego Narodu. Trzy są w Narodzie władze. Prawodawcza, Wykonawcza, i Sądownicza. |
Władza Prawodawcza Zasada Konstytucji Angielskiej jest ta, że do samego Parlamentu Władza Prawodawcza należy. On sam Prawa stanowi, uchyla je, odmienia i tłumaczy. Trzy części Parlament składają. Izba Niższa, Wyższa i Król. |
Władza Prawodawcza Władza Prawodawcza jest w Kongresie. Kongres składa się z Senatu i z Izby Reprezentantów. Osoby do Izby Reprezentantów wybierane bywają co dwa lata, od Obywateli każdej Prowincji. Aby obierać i być Reprezentantem, trzeba być osiadłym, liczyć lat 25, a od lat 7, być Obywatelem Stanów Zjednoczonych. Każda Prowincja obiera liczbę Reprezentantów, stosownie do swojej ludności. Wszystkich Reprezentantów z 13. Prowincji jest 65. Izba Reprezentantów obiera swego Oratora, i sama tylko czynić może skargi o występek przeciw Stanowi. Senat Stanów Zjednoczonych składa się z dwóch Senatorów z każdej Prowincji na lat 6 wybieranych. Liczba ich 26. Nikt nie może być Senatorem, kto nie jest 9 lat Obywatelem Stanów Zjednoczonych, i nie liczy lat 30. Vice Prezydent Stanów Zjednoczonych prezyduje w Senacie lecz nie ma głosu, chyba w przypadku równości kresek. Sam Senat sądzić może o występkach przeciw Stanowi. Senat obiera sobie jeszcze Prezydenta, gdy Vice Prezydent Stan. Zjednocz. jest nieprzytomny, lub zastępuje powinności Prezydenta Stanów. |
Władza Prawodawcza Sejm czyli Stany Zgromadzone na dwie Izby dzielą się: na Izbę Poselską i na Izbę Senatorską pod Prezydencją Króla. Izba Poselska składa się z Posłów wybranych z Województw, Ziem i Powiatów. Trzy Prowincje, na które dzieli się Rzplitą, mają równą ilość Posłów. Wszystkich Reprezentantów jest 204. Zasiadają także Plenipotenci Miast w liczbie 24, lecz tylko przymawiać się mogą w interesach Miast, decydować nie mogą. Aby być obranym i obierać trzeba mieć dziedzictwo. Sejm zaczyna się pierwszego października. Posłowie są co dwa lata obierani. Izba poselska obiera sobie Marszałka większością kresek, a jako sama jest składem Wszechwładztwa Narodowego, tak sama jest świątynią Prawodawstwa. |
Władza Prawodawcza Zgromadzenie Narodowe jest ciałem Prawodawczym, z jednej tylko Izby składa się. Liczba Reprezentantów ciała Prawodawczego, Osób 745. W każdym Mieście lub Kantonie Obywatele czynni, podług opisanych warunków, wybierają pewną liczbę Elektorów, a ci razem zebrani, wybierają taką liczbę Reprezentantów do Narodowego Zgromadzenia, jaka na ich Departament jest oznaczona. Reprezentanci nie swoje Departamenty, lecz cały Naród reprezentują. Zgromadzenie Narodowe pierwszą ma Sesję w pierwszy poniedziałek Maja. |
Władza Wykonawcza Tron Angielski jest Sukcesyjny. Władza Wykonawcza cała jest w rękach Króla. Sam sobie obiera Ministrów i oddala ich. Jako pierwszy Urzędnik opiekuje się szafunkiem sprawiedliwości. Ma prawo aggratiandi. Jest rozdawcą wszelkich dostojeństw, najwyższym Wodzem Wojsk. Reprezentantem całej mocy i całego Majestatu Narodu Angielskiego. Wysyła i przyjmuje Posłów, czyni Przymierza, wypowiada Wojnę, zawiera pokój. Za nic z osoby nie odpowiada. Maxyma fundamentalna Angielskiego Rządu jest, iż osoba Króla święta i nienaruszona. |
Władza Wykonawcza Władzę Wykonawczą sprawuje Prezydent Stanów Zjednoczonych, obierany jest na lat 4 równie jak i Vice-Prezydent. Po upłynionym tym czasie nowa następuje Elekcja. Aby być Prezydentem trzeba się urodzić Obywatelem Stanów Zjednoczonych, albo otrzymać to imię przed przyjęciem Konstytucji, mieć lat 35 najmniej, i 14 lat w Stanach Zjednoczonych zamieszkać. Wybór Prezydenta następującym czyni się sposobem. Każdy Stan wybiera u siebie równą Elektorów liczbę, z jakiej składa się Kongres. Ci Elektorowie w swoich Stanach zgromadzeni, wybierają sekretnie dwie osoby, z których przynajmniej jedna powinna być z innej Prowincji, a nie z tej, z której są oni, po tym robią listę wszystkich osób wybranych, rachują głosy, ile ich każda ma osoba, pieczętują, i zapieczętowaną przesyłają Prezydentowi Senatu. Ten otwiera ją w obecności wszystkich członków Kongresu, rachują głosy, osoba, która ma ich najwięcej zostaje Prezydentem. Jeżeli jest kilka osób, które mają większość głosów, a nie mają połowy, lub więcej jak połowę kresek swoich Elektorów, wtedy Izba Reprezentantów sekretnymi kreskami jedną z nich na Prezydenta wybiera, głosy już nie przez liczbę wotujących, lecz przez Stany są rachowane. Prezydent nim zacznie sprawować swój urząd przysięgę wykonywa. |
Władza Wykonawcza Tron polski jest Elekcyjnym przez Familie. Każdy Król wstępując na Tron, wykona przysięgę Bogu i Narodowi na zachowanie Konstytucji i na Pacta Conventa. Wszystkie Akta publiczne, Trybunały, Sądy, pod Królewskim imieniem idą. Ma jus aggratiandi, lubo bardzo określone. W czasie wojny rozporządza Siłą zbrojną. Patentuje Oficerów, nominuje Biskupów, Senatorów i Ministrów. |
Władza Wykonawcza Władza Wykonawcza została w ręku Króla, któremu dziedzictwem Korona z Sukcesorami płci Męskiej oddana. Król jest najwyższą głową administracji powszechnej Królestwa, jest najwyższą głową Wojska lądowego i morskiego. Jemu oddane jest czuwanie nad bezpieczeństwem zewnętrznym. Wyznacza Ministrów za Granicę. Ma dozór najwyższy nad biciem monety. Przestrzega wybierania podatków. Sam tylko Król może prowadzić negocjacje, czynić przygotowania wojenne, stosownie do tych jakie czynią Sąsiedzi. Król podpisuje Traktaty z obcymi Mocarstwami, z warunkiem potwierdzenia ich przez ciało Prawodawcze. Do Króla samego wybór Ministrów i ich odwołanie należy. Żaden nakaz Króla wykonanym być nie może, bez podpisu Ministra. Ministrowie są odpowiedzialni za wszystkie przestępstwa przeciw bezpieczeństwu Narodu i Konstytucji, lecz do Sądu kryminalnego pociągani być nie mogą, tylko za wyrokiem ciała Prawodawczego. W czasie małoletności Króla, Władza wykonawcza jest przy najbliższym krewnym Króla, i on jest Regentem Królestwa. |
Władza Sądownicza Po Izbie Wyższej, pierwszy Sąd sprawiedliwości, zowie się Sąd pospolity. Składa się on z jednego Lorda i trzech sędziów, Sąd ten we wszystkich sprawach, w pierwszej Instancji miedzy prywatnymi sądzi. Drugi Sąd, do którego sprawy o dochody publiczne należą. Trzeci Sąd, który Jurysdykcje w swoich granicach utrzymuje, roztrząsa wszystkie sprawy kryminalne, i wiele cywilnych. każdy z tych trzech Sądów składa się z czterech Sędziów. Cała więc Sądownicza Władza liczy w Anglii dwunastu Wielkich Sędziów, którzy się dzielą, i dwa razy na rok objeżdżają Królestwo, czyniąc stronom sprawiedliwość. Czwarty Trybunał formuje się z połączenia razem tych dwunastu Sędziów, którzy tak zebrani, apelacje od innych Sądów odbierają, i na ostatecznie sądzą. Oprócz tych czterech Sądów, są i inne w Anglii, jak o to: Sąd Admiralicji, Sąd Arcy – Biskupa Kantuaryskiego, gdzie idą Testamenta, Sąd rozpoznający o herbach i genealogii, Sąd Kanclerski. Xięstwo Lankastii ma swój osobny Sąd. Są nadto Sędziowie pokoju, którzy umarzają kłótnie miedzy Obywatelami, i porządku w Kraju pilnują. Sprawy Kryminale sądzone są od Sędziów przysięgłych. |
Władza Sądownicza Władzę Sądowniczą sprawuje Sąd Wyższy, sprawuje one jeszcze tyle Sądów Niższych, ile ich do czasu Kongres ustanowi. Sędziowie wyższych i niższych Sądów, póty na swoich miejscach zostają, póki złym postępkiem sami się nie zrobią niegodnemi urzędów swoich. Władza Sądownicza rozciąga się do wszystkich prawem i słusznością zajętych, a ściągających się do Konstytucji, do Ustaw Stanów Zjednocz. do Traktatów zawartych, do spraw z żeglugi wynikających, do spraw między Stanami, albo między Stanem i obywatelami drugiego Stanu. Sąd wyższy sprawuje swą Jurysdykcję w sprawach Ambasadorów, Ministrów, Konsulów, i gdzie tylko interes Stanu zachodzi. Każdy oprócz tego Stan ma swoją Policję i swoje Trybunały. |
Władza Sądownicza Sądy pierwszej Instancji ustanowione są dla każdego Województwa, ziemi i Powiatu, do których Sędziowie obierani są na Sejmikach. Od tych Sądów apelacje idą do Trybunałów, których jest trzy: składają się one z Osób równie na Sejmikach wybieranych. Te Sady są dla Szlachty. Miasta mają swoje osobne Sądy miejscowe i Apelacyjne. Sądy Referendarskie, sądzące w sprawach Włościan wolnych, osobne są dla każdej Prowincji wyznaczone. Sądy Zadworne, Asesorskie, Relacyjne i Kurlandzkie zachowane. Komisje Wykonawcze mają Sądy w sprawach do swej administracji należących. Oprócz tych Sądów, jest Sąd Najwyższy Sejmowy zwany. Osoby są wybierane. Ten sądzi występki przeciw Narodowi i Królowi, czyli Crimina Status. |
Władza Sądownicza Władza Sądownicza powierzona jest Sędziom na czas pewny od Ludu wybranym, a ci nie będą mogli być złożeni z urzędów, chyba za popełnionym przestępstwem prawnie uznanym. W każdym Kantonie i Mieście jest jeden, lub kilku Sędziów pokoju. W materii kryminalnej Sąd jest przez Sędziów przysięgłych. Na całe Królestwo jest jeden Trybunał Kasacji przy boku ciała Prawodawczego, nie może on na nowo rozsądzać sprawy, lecz skasowawszy wyrok, albo Prawu przeciwny, albo nie podług formalności wydany, sprawę nazad do Sądu pod nowe rozpoznanie odsyła. Najwyższy Sąd Narodowy, składający się z członków Trybunału Kasacji i wyższych Sędziów przysięgłych, sądzi przestępstwa Ministrów, i przedniejszych Władzy Wykonawczej Urzędników. Minister Sprawiedliwości przez Komisarza Królewskiego zaskarżać ma przed Trybunałem Kasacji Dekrety, w których Sędziowie przestąpili władzy swojej. |
Zdjęcia fragmentu egzemplarza Kalendarzyka Politycznego z 1792 roku: